Trước hết cần hiểu thế nào là một căn nhà có bị thiếu hay thừa dương khí, âm khí hay không. Thông thường nêu nhà có phòng khách thiếu sáng, hoặc phòng khách và phòng ngủ chính đều nằm ở phía Bắc sẽ khiến nhà này không đủ ánh sáng tự nhiên, gây ra tình trạng dương khí yếu trong khi âm khí quá nặng.
Dịch nói 'thái cực sinh lưỡng nghi', vũ trụ có sự phân chia âm - dương từ đó sinh ra trời - đất, vạn vật.
Đó cũng là quy luật căn bản, khách quan của vũ trụ và là nguyên lý căn bản của phong thủy. Trong đó, phong thuộc về dương - là hỏa, thủy thuộc về âm - là nước. Thủy - hỏa quân bình thì sẽ sinh vượng khí.
Mỗi người chính là một 'tiểu vũ trụ', khi khí huyết quân bình thì thủy hỏa quân bình, con người sẽ mạnh khỏe mà không bệnh tật; nhà cửa âm dương quân bình thì tú khí hưng vượng.
Dựa trên nguyên lý đó, để giữ gìn vượng khí, phong thủy cho rằng mỗi năm nên tổng vệ sinh toàn diện nhà cửa hai lần, đó là vào khoảng giữa tháng 3 và giữa tháng 7 âm lịch. Nên chọn những ngày thời tiết tốt, có nắng để hong phơi - lau chùi mọi đồ đạc trong nhà; quét dọn sạch sẽ mọi ngóc ngách, phòng ốc.
Để giữ gìn vượng khí cho phong thủy nhà ở, mỗi năm gia chủ nên tổng vệ sinh toàn diện nhà cửa
2 lần, vào khoảng giữa tháng 3 và giữa tháng 7 âm lịch. Ảnh minh họa
Đặc biệt, trong phạm vi một gia đình, không được để diễn ra tình trạng 'phòng hoang' không có người ở. Trường hợp nhà ít người hoặc chủ nhà phải đi vắng lâu ngày thì phải thường xuyên quét dọn sạch sẽ, đồng thời sắp xếp nghỉ ngơi, sinh hoạt ở phòng trống để phòng vẫn 'ấm hơi người', tránh trình trạng 'trạch áp chủ' sinh hoang tà.
Trong phạm vi khu dân cư, không được để tồn tại các góc khuất, sân vườn hoặc ngõ ngách phủ rêu phong. Trong phạm vi làng mạc không được để nhà hoang, không được để cây lớn chết khô lâu ngày hoặc đền chùa, miếu mạo trở thành phế tích.
Khuôn viên trong các khu dân cư, làng mạc nên làm vệ sinh tổng thể sạch sẽ, đồng thời chỉnh trang lại môi trường của toàn khu vực, không được để ao tù nước đọng hoặc những góc khuất trầm tích, tập trung đồ phế thải.
Phong thủy cho rằng, quá trình tổng vệ sinh sẽ 'làm cho (khí tù đọng) tán ra mà không tụ lạ' và nên nhớ tuyệt đối không được 'động thổ'. Việc tiến hành khu trừ tà khí tích tụ nhưng không được 'kinh động long thần, thổ địa'. Phong thủy rất đại kỵ việc có núi sông, hồ đập bao quanh các khu dân cư, làng mạc liên tục bị 'động', vì 'động' sẽ khiến sinh sát khí, không những không thể 'làm cho tụ lại mà tán ra' nên sẽ không giữ được vượng khí.
Cá tôm sống dưới nước, ao đầm rậm rạp, nước đọng thì cá tôm sẽ chết; nếu cứ liên tục đánh bắt thì nước động và đục, cá tôm sẽ không lớn được. Tương tự như vậy, con người sống trên đất, nếu đất đai luôn bị đào xới, nguồn nước ô nhiễm thì chắc chắn sẽ hoành phát bệnh tật. Thực tế trên toàn thế giới cũng cho thấy, vận khí của mọi gia đình, cơ quan đơn vị, các khu dân cư...nếu ở gần công trường liên tục đào bới, động thổ cũng sẽ không bao giờ được ổn định...
Phong thủy học luôn căn cứ vào các quy luật của vũ trụ, đòi hỏi con người nếu muốn giữ gìn sự hưng vượng thì phải định kỳ trừ tà khí trong gia trạch, cũng như giữ ổn định, cân bằng môi trường sống xung quanh để tránh phát sinh sát khí.
Tuy nhiên, cũng giống như quy luật tự nhiên con người không tránh khỏi tuổi già, công trình kiến trúc cũng không tránh khỏi bị xuống cấp theo thời gian. Do đó, nhà ở phải tùy theo từng niên đại sử dụng mà đổi vận, tăng cường sinh khí.
Phong thủy cho rằng, vận khí của vũ trụ luôn thay đổi theo quy luật của 'cửu tinh' (9 ngôi sao), gọi là “cửu vận”, theo đó mỗi vận có 20 năm và do một vì sao chủ quản, tuần hoàn từ vận 1 đến vận 9 (sau 180 năm lại bắt đầu từ vận 1).
Vận 1 gần đây nhất bắt đầu từ năm 1864, thời điểm hiện tại đang là những năm cuối của vận 8 (vận 8 bắt đầu từ 2004 kết thúc vào 2023). Tuy nhiên trong mỗi vận, vượng khí sẽ chỉ hưng thịnh đến năm thứ 10 thì lại bắt đầu suy giảm, và đến năm thứ 20 sẽ chuyển sang vận mới.
Công trình kiến trúc được xây dựng trong vận nào sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp của vận đó, từ khi khánh thành cho đến năm thứ 10 cũng thuộc về vượng vận. Do đó nếu muốn giữ được vượng khí trong 10 năm tiếp theo phải tiến hành 'đổi vận'.
Căn cứ vào chất lượng xây dựng nhà ở hiện nay, quy mô 'đổi vận' sau 10 năm sử dụng chủ yếu là sơn sửa lại tường vách, nhà vệ sinh, chỉnh trang lại hệ thống ngầm, bể phốt, hệ thống cấp - thoát nước...
Còn với các 'công trình thế kỷ', sau khoảng 5 lần đổi vận với quy mô “chỉnh trang” (khoảng 50 năm) thì đến năm thứ 60 cũng phải tiến hành đổi vận với quy mô lớn hơn, thậm chí đến mức phải 'cải tạo toàn diện' thì mới trừ triệt sát khí, tránh suy bại về mọi phương diện cũng như tránh bệnh tật hoành phát.
Tuy nhiên quá trình đổi vận cho các công trình đã sử dụng từ 60 năm trở lên đòi hỏi phải được tiến hành như xây mới, tuân thủ các bước chọn tuổi chủ công trình, định sơn lập hướng cũng như chọn ngày giờ động thổ, khánh thành...
Còn với những công trình có thể giữ nguyên hiện trạng nền móng và phần thô thì ngoài việc gia cố kết cấu nhằm đảm bảo an toàn sử dụng cũng phải xem xét bố trí lại toàn bộ nội thất, định vị lại cửa, cổng, các phòng chức năng... theo tuổi của chủ công trình và đặc điểm của sao chủ vận thì mới có thể đạt được hiệu quả đổi vận dương trạch.
Một điều đáng lưu ý là, ở khu vực thôn quê do không khí thông thoáng nên phép lập trạch phải thu cả sơn lẫn thủy thì mới được tốt. Nơi thành thị khí tụ, tuy không có nước để thu nhưng lại có nhà lân cận lồi lõm thấp cao, đường xá quanh co rộng hẹp, thấp lõm uốn khúc rộng cũng chính là thủy, còn lồi cao thẳng hẹp chính là sơn.